İşçilərin xeyrinə olmayan yeniliklər: son illərdə əmək qanunvericiliyinə edilən dəyişikliklər nəyə gətirib çıxardı?

Əmək Məcəlləsi işəgötürənlər ilə işçilər arasında münasibətləri tənzimləmək üçün nəzərdə tutulub və ona tez-tez hansısa şəkildə düzəlişlər edilir. Nəzəri olaraq, məqsəd bu münasibətləri hər iki tərəf üçün daha ədalətli etməkdir. Əmək sferasında bir sıra müsbət cəhətlər var, məsələn, əmək müqavilələrinin sayı artıb.

Lakin Müstəqil Həmkarlar Birliyinin sədr müavini Əhməd Rəhmanov AYNA-ya deyib ki, bəzi məqamlar tənqidlərə səbəb olur: “Bir neçə il əvvəl ölkənin Əmək Məcəlləsinə heç də işçinin xeyrinə olmayan dəyişikliklər edilib. Əgər əvvəllər əmək müqaviləsi müddətli və ya beş il müddətinə bağlanırdısa, düzəlişlərdən sonra tərəflərin razılaşdırdığı müddətə bağlana bilər və bu, məsələn, üç ay və ya altı ay ola bilər. Bu, işçiləri daha asılı vəziyyətə salır. Bundan əvvəl bir insanı iş yerində qeydiyyata almaq lazım idi, lakin sonradan ümidləri doğrultmadığı ortaya çıxarsa, digər bir səbəb varsa, onu işdən çıxara və ya yenidən hazırlığa göndərə bilərdilər. Amma indi işəgötürənlərin həyatı asanlaşdırılıb, muzdlu işçilərin həyatı çətinləşib. Tutaq ki, bir həkimlə altı ay müddətinə müqavilə imzaladınız və işəgötürən əvvəlcədən deyə bilər ki, bir şey ona uyğun gəlmirsə, sadəcə olaraq müqaviləni yeniləməyəcək. Nəticədə, işçini gözlənildiyindən daha çox iş saatı ilə işlədə, onu əlavə iş vaxtı üçün pul ödəmədən işlədə bilər və s. İşçi isə 6 aydan sonra işsiz qalmamaq üçün razılaşacaq və susacaq”.

Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, əgər bir şəxslə müqaviləni uzatmaq istəmirlərsə, o, işsiz qalır və hətta ixtisara da düşmür, bu isə o deməkdir ki, o, kompensasiyaya da ümid edə bilməz: “İşsizlikdən sığorta ödənişlərinin təyin edilməsinə gəlincə, əmək müqaviləsinin müddətinin başa çatması bəndinə əsasən işdən çıxarılan işsizlərə ödənişlər 3 ay müddətinə təyin edilir. Bu şəxslərə təkrar sığorta ödənişlərinin həyata keçirilməsinə icazə verilmir. Bir şəxs dövlət orqanının və ya hüquqi şəxsin ləğvi, işçilərin sayının və ya ştatının ixtisarı nəticəsində işdən çıxarılıbsa, ona 6 ay, yenidən müraciət etdikdə isə 3 ay müddətinə ödənişlər təyin ediləcəkdi. Amma bütün bunlar onun üçün uyğun iş tapılmaması şərti ilə olur”.

“Yerli məşğulluq xidmətləri az adama işsizlik müavinəti ödəyir və onlar üçün münasib iş tapır. Məndə bir neçə ildir iş tapa bilməyən, lakin işsizlik müavinəti verilməyən insanların siyahısı var. İnsanların necə yaşadıqları heç kimə maraqlı deyil”, - deyə Rəhmanov bildirib.

Əmək qanunvericiliyimizin son illərdə məruz qaldığı digər dəyişiklik qadınların işləməsi ilə bağlıdır. Əvvəllər qadınların işləyə bilmədiyi peşələr var idi. İşlərin əksəriyyəti ağır yüklərin qaldırılması və təhlükəli maddələrin istehsalı ilə bağlı idi.

Qeyd edək ki, BMT-nin Qadınlara Qarşı Ayrı-seçkiliyin Aradan Qaldırılması Komitəsi Azərbaycandan Əmək Məcəlləsində qadın əməyindən istifadənin qadağan olunduğu iş və peşələrlə bağlı maddələrin ləğvini tələb edib. Avropa Şurası da bunu müdafiə edib. Bununla bağlı Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi beynəlxalq təşkilatların tövsiyələrinə və istehsalın çoxdan modernləşdirilməsinə əsaslanaraq, Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinə dəyişikliklər paketi hazırlayıb. Bu dəyişikliklərə görə, bir çox hallar ağır iş kateqoriyasından çıxarılır.

Bu il qadın əməyindən istifadənin qadağan olunduğu, əmək şəraitinin zərərli və ağır hesab edildiyi sahələrin, peşələrin (vəzifələrin), habelə yeraltı işlərin siyahısı haqqında qərar ləğv edilib. Müvafiq qərarı Baş Nazir Əli Əsədov imzalayıb. Buna əsasən, artıq qadağan olunmuş peşə və iş yerləri bütün qadınlara deyil, yalnız hamilə qadınlara və bir yaşınadək uşağı olan qadınlara şamil olunacaq.

“Bəzi insanlar qadınların belə işlərdə işləməsinə icazə verilməməsini ayrı-seçkilik hesab edirdilər, amma əslində bu qərar onların sağlamlığını qorumaq məqsədi daşıyırdı. Məsələn, bir qadının daşyonan və ya yerqazan işlədiyini təsəvvür edə bilərsinizmi? İndiki vaxtda qadınları istənilən işdə işlətmək olar, bəs bundan kimə xeyir gəlir? Belə çıxır ki, qadın işini itirib işə düzəlmək üçün dövlət qurumlarına müraciət edərsə, ona hansısa ağır iş təklif oluna bilər. Amma qadın istəsə belə, orada işləyə bilməzdi - fiziki meyarlar buna imkan vermir. Təbii ki, imtina edəcək, sonra məşğulluq orqanlarının ona işsizlik müavinətini verməkdən imtina etmək üçün əsası olacaq, çünki ona iş təklif olunub, amma imtina edib”, - deyə ekspert vurğulayıb.

Qeyd edək ki, qanunla işsiz şəxsə məqbul, yəni təhsili, təcrübəsi, ixtisası baxımından ona uyğun olan iş təklif edilməlidir. Amma bir sıra hallarda ona əmək qanunvericiliyinin tələblərinə cavab verən haqqı ödənilən ictimai iş, o cümlədən yuxarıda göstərilən meyarlara cavab verməyən və qabaqcadan peşə hazırlığı tələb etməyən müvəqqəti iş təklif oluna bilər. Bu, 3 ildən artıq işləməyən və peşəsi (ixtisası) olmayanlara; peşə hazırlığından imtina edənlərə; Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Məşğulluq Agentliyinin yerli strukturlarında və DOST mərkəzlərində 24 aydan artıq qeydiyyatda olanlara şamil edilir.

Rəhmanovun sözlərinə görə, bu yaxınlarda Milli Məclisin deputatı Rauf Əliyev qadınların həftə sonları işləməməsi və ailəsinə daha çox vaxt ayıra bilməsi məsələsini qaldırıb: “Amma belə bir qərar verilsə belə, onun icrasına kim nəzarət edəcək? Son 5 ildə Əmək Müfəttişliyi təşkilatlarda monitorinq və reyd keçirməyib. Ölkədə sahibkarlıq fəaliyyətinin monitorinqi bir neçə il əvvəl dayandırılıb. Bu, o deməkdir ki, işəgötürən onda işləyənlər üçün qaydalar müəyyən edə bilər, məsələn, iş vaxtından artıq işləmək, lakin heç kim buna nəzarət etmir. Həmkarlar ittifaqları da susur. Bu illər ərzində heç bir həmkarlar ittifaqı qurumu təşkilatlarda işçilərin hüquqlarının pozulmasından danışmayıb. Adama elə gəlir ki, onların işi yalnız səyahət paketləri satmaqdır”.