İlkin Orucov: “Diasporumuz Qazaxıstan xalqının görkəmli və kifayət qədər böyük hissəsinə çevrilib”
Qazaxıstan və Azərbaycanın sosial-iqtisadi sahədə böyük tərəqqisi və əldə etdiyi nailiyyətlər bütün müstəqillik dövründə regionda sülhün və sabitliyin təmin olunmasında mühüm rol oynayıb, onların bir-biri ilə birlik və həmrəyliyin təşviqi səyləri həm türk dünyası, həm də bütövlükdə beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. Qazaxıstan və Azərbaycan arasında qardaşlıq münasibətlərinin inkişafında Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin səylərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Azərbaycanlıların Qazaxıstanda uğurlu fəaliyyəti, azərbaycanlıların milli, dini, irqi zəmində problem yaşamadıqları Qazaxıstanda onların əlverişli həyat şəraiti ilə bağlıdır. 2021-ci il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, Mangistau vilayətində Qazaxıstanın 6000-dən çox azərbaycanlı vətəndaşı yaşayır və Azərbaycan Respublikasının Aktau şəhərindəki Baş konsulluğunun statistik məlumatlarına əsasən, Mangistau vilayətindəki konsulluq uçotunda 7000-dən çox Azərbaycan vətəndaşı qeydiyyata alınıb.
Qeyd olunanlarla əlaqədar olaraq 2023-cü ilin fevral ayında Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulan Azərbaycan-Qazaxıstan qardaşlığının uğurlu inteqrasiyasına yardım etmək, dili mədəniyyətlərin dialoqunda ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə etmək qabiliyyətini inkişaf etdirmək, gənclər arasında yaradıcılıq qabiliyyətlərinin inkişafı, tədbirlərin, seminarların, dəyirmi masaların, elmi konfransların təşkili və keçirilməsi məqsədi daşıyan “Azərbaycan Mərkəzi” İctimai Fondunun yaradılması qərara alınıb.
Fondun direktoru ictimai-siyasi xadim İlkin Orucov həm də Yesenov Universitetinin "Beynəlxalq münasibətlər" kafedrasının baş müəllimidir.
İlkin Orucov Rusiya Federasiyasının Samarskaya vilayətındə, Otradnyy şəhərində 1995-ci ildə hərbçi ailəsində anadan olub. 2013-ci ilin avqust ayından 2017-ci il iyun ayına qədər Belqorod Dövlət Milli Tədqiqat Universitetinin Mədəniyyətlərarası Rabitə və Beynəlxalq Münasibətlər (Beynəlxalq münasibətlər fakültəsinin) bölümünü, 2017-ci il avqust ayindan 2019-ci il iyun ayına qədər Moskvada Rusiya Federasiyası Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasında əyani şəkildə magistraturasını bitirib. 2022-ci il aprelin 1-dən sentyabrın 30-dək Rusiya Federasiyası Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasında “Beynəlxalq təşkilatın kadrların idarə edilməsi” proqramı üzrə peşəkar hazırlıq keçib.
Bizimlə söhbətində İ.Orucov deyib ki, "Azərbaycan Mərkəzi" İctimai Fondu bütün soydaşlarımız üçün hər gün təmənnasız fəaliyyət göstərir. Mərkəzin inzibati Kabinetində Azərbaycan atributları və dekorasiyaları, həmçinin ümummilli lider Heydər Əliyevin stendi yerləşdirilib. Həmçinin Azərbaycan Mərkəzi ölkənin aparıcı universitetlərindən biri sayılan Şahrmardan Yesenov adına Xəzər texnologiya və Mühəndislik Universitetində yerləşir.
Azərbaycan mərkəzində Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə dil kursları fəaliyyət göstərir və burada soydaşlarımız Azərbaycan dilini pulsuz əsaslarla öyrənə bilərlər. Həmçinin, xüsusilə Qazaxıstan Respublikası və Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına (həmvətənlərinə) hüquqi və mənəvi dəstək göstərmək məqsədilə cari ilin sentyabr ayında " Konsultasiya Kabineti" adlı sosial əhəmiyyətli layihəyə start verib.
"Azərbaycan Mərkəzi" İctimai fondu aşağıdakı istiqamətlər üzrə dəstək verir:
• Birinci növ hüquqi məsləhətdir. Məsləhət yalnız şifahi və ya yazılı məsləhətləşməni deyil, həm də aşağıdakı hərəkətləri əhatə edir: ərizələrin, şikayətlərin, ərizələrin yazılı şəkildə tərtib edilməsi; hüquqi xarakterli digər sənədlərin tərtib edilməsi.
• İkinci növ – məhkəmədə təmsilçilik. Yardım fiziki şəxslərin mənafelərinin məhkəmələrdə, dövlət orqanlarında və qeyri-dövlət təşkilatlarında qorunması və təmsil olunmasını əhatə edir.
Hüquqi yardım növlərinin hər biri üçün qəbul qaydası və onu almaq hüququ olan şəxslərin kateqoriyası müəyyən edilib. Bütün hallarda müraciət edən məsləhət vermək hüququndan və zəruri hallarda məhkəmədə daha da təmsil olunmaq hüququndan istifadə edir. Bu sosial əhəmiyyətli layihənin ilk mərhələlərində əsas fəaliyyət cəmiyyətin sosial cəhətdən həssas təbəqələri və gənclərlə işləmək idi.
- İlkin müəllim, qarşıdan Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi günü gəlir, Aktauda yaşayan azərbaycanlılar bu günü necə qeyd edirlər. Ümumiyyətlə, əlamətdar günlərimiz, bayramlarımız necə qeyd olunur.
- Bizim üçün, yani xaricdə yaşayan azərbaycanlilar üçün 31 Dekabr – Dünya azərbaycanlilarının həmrəlik günü, sevimli və əlamətdar bayramlarımızdan biri sayılır. Bu əlamətdar gündə biz yerli soydaşlarımızla bir araya gəlməyi və ötən ilin yekünlarını yada salmaği xoşlayırıq. Hər il ənənəvi olaraq Azərbaycan mədəniyyətini il boyu fəal şəkildə təbliğ edən şəxslərə təşəkkür məktubunu gondəririk və bununla da gələn il onların səmərəli fəaliyyətinə stimul vermək istəyirik. Ümumiyyətlə, Azərbaycan həqiqətlərinin təbliği çərçivəsində fəaliyyətimiz regional ictimaiyyətdə yüksək qiymətləndirilir. Azərbaycan mərkəzimiz Azərbaycan Respublikasının Aktau şəhərindəki baş konsulluğu ilə sıx əməkdaşlıq edir. Həmçinin Mərkəzimiz Şahmardan Yesenov adına Xəzər Universitetində yerləşdiyindən bu, bizə Azərbaycan mədəniyyətinin yerli əhali arasında təbliği üçün böyük meydança verir.
- Aktauda yaşayan, işləyən azərbaycanlıların ölkənin ictimai-siyasi həyatındakı fəallığı barədə nə deyə bilərsiz?
- Əminliklə demək olar ki, Qazaxıstanın ən böyük Azərbaycan diaspor birliklərindən biri Mangistau vilayətində, daha doğrusu, Aktau şəhərində yerləşir. Aktau şəhərində Azərbaycan kapitalı olan 100-dən çox müəssisə fəaliyyət göstərir. Regionda biz təhsil və siyasət sahəsində əsas mövqe tutan həmvətənlərimiz də var.
- Azərbaycanlılar orada Vətənimizi, həqiqətlərimizi necə təbliğ edirlər, tanıdırlar...
- "Azərbaycan Mərkəzi" İctimai Fondu Azərbaycan Respublikasının Aktau şəhərindəki Baş konsulluğu ilə birlikdə bu il Azərbaycan həqiqətlərinin ictimaiyyətə çatdırılması istiqamətində 70-dən çox tədbir, o cümlədən xalqımızın matəm və bayram tədbirləri keçirib. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunmuş bir sıra irimiqyaslı tədbirlər keçirilib və bu tədbirlər çərçivəsində "Natiq" ritm qrupunun və "Mirvari" rəqs ansamblının bayram konserti təşkil olunub; Heydər Əliyev adına Universitetin ən yaxşı tələbələrinə birdəfəlik təqaüdlər təqdim edildi; həmçinin Azərbaycanın xalq yazıçısı xanım Elmira Axundovanın "Zərifə və Heydər Əliyevlər -əbədi məhəbbət” kitabın qazax dilində təqdimatı keçirilib.
- Azərbaycanın diaspor quruculuğu siyasəti sizi qane edirmi, hansı sahələrdə boşluq var və təklifləriniz.
- Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra dövlətin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri xaricdə yaşayan azərbaycanlıların təşkilatlanması, ölkəmizin ümumi maraqlarının qorunmasına cəlb olunması idi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdışı digər sahələrdə olduğu kimi diaspar quruculuğunda da köklü dönüş yaratdı. Zamanla diaspor quruculuğu Azərbaycanın dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilib. Əsası Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan bu siyasətin məqsədi dünya azərbaycanlılarının tarixi Vətənləri ilə əlaqələrini inkişaf etdirmək, soydaşlarımızın milli kimliyini qorumaq, milli maraqların daha etibarlı qorunması üçün diaspor potensialından istifadə etmək, diaspor əlaqələrini genişləndirmək, onların mədəni və siyasi hüquqlarını qorumaqdır. İndiki mərhələdə "diaspor" anlayışı beynəlxalq münasibətlərin mühüm elementinə çevrilib. Qloballaşan dünyanın reallıqları Azərbaycan qarşısında diaspor quruculuğu sahəsində yeni vəzifələr qoyur. Xalqlar arasında gedən sürətli inteqrasiya prosesləri, diaspor və lobbi təşkilatlarının beynəlxalq siyasətdə artan rolu bu sahədə daha genişmiqyaslı fəaliyyətin həyata keçirilməsinin tarixi zərurətini şərtləndirdi. Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması məhz bu zərurətdən irəli gəlirdi. Azərbaycan mərkəzimiz Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsi ilə sıx əməkdaşlıq edir. Dövlət Komitəsinin dəstəyi sayəsində Azərbaycan Mərkəzi bir sıra mühüm sosial layihələrə, Məsələn, Azərbaycan dilinin və tarixinin tədrisinə, Nazirlər Kabinetinin məşvərət komitəsinin təşəbbüsünə, hüquqi yardıma və həmvətəndaşların kornsultasiyasına etinasız əsaslarla start verib.
- Necə düşünürsüz, dünya azərbaycanlıları həmrəy ola biliblər?
- Bu gün azərbaycanlılar dünyanın müxtəlif guşələrinə səpələniblər. Bir çox ölkələrdə diaspor təşkilatları fəaliyyət göstərir. Bütün azərbaycanlıları birləşdirən ilk tədbir 9-10 noyabr 2001-ci il tarixlərində Bakıda keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayı oldu. Bu irimiqyaslı tədbir gələcəkdə dünyanın bütün ölkələrində azərbaycanlıların daha da sıx birləşməsinə öz təsirini göstərib. Məhz o zaman Heydər Əliyev böyük sözlər deyib: "Mən həmişə fəxr etmişəm və bu gün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam!" Milli birlik siyasəti Xarici Ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin (bu gün Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsi) yaradılması ilə davam edib. Bu barədə qərar Azərbaycan Prezidentinin 5 iyul 2002-ci il tarixli Fərmanına uyğun olaraq qəbul edilib. Həmin ilin sonunda isə "xaricdə yaşayan azərbaycanlılarla bağlı dövlət siyasəti haqqında" qanun qəbul edildi. Bu gün bu siyasəti Heydər Əliyevin oğlu, Azərbaycanın hazırkı Prezidenti İlham Əliyev uğurla davam etdirir. Bu gün bütün dünya azərbaycanlıları yaşadıqları ölkələrin ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatında fəal rol oynayır, respublikamızla qarşılıqlı münasibətləri genişləndirirlər.
- Mərkəzi Asiya ölkələrində Azərbaycan diasporunun fəaliyyəti sizi qane edirmi?
- Bəşəriyyətin tarixi müəyyən mənada insanların bir yerdən digərinə köçürülməsi tarixidir. Dünyada baş verən ictimai-siyasi proseslər nəticəsində əksər xalqlar obyektiv və ya subyektiv səbəblərdən öz doğma yurdlarını tərk edərək başqa ölkələrə yollanırdılar. Bu proses müxtəlif ölkələrə səpələnmiş azərbaycanlılara da təsir edib. XX əsrin sonunda Azərbaycan xalqının milli özünüdərkinin oyanması prosesi öz məntiqi sonuna çatdı - Azərbaycan XX əsrdə ikinci dəfə müstəqillik əldə etdi, bundan sonra Azərbaycan öz xarici siyasətini həyata keçirməyə başladı. Azərbaycanın dünyanın bir çox ölkələri tərəfindən tanınması, Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Gününün qeyd olunması Azərbaycan diasporunun fəallığını gücləndirib. Fəal təşkilatçılıq işləri nəticəsində respublikamıza humanitar yardım axını gücləndi, xarici ölkələrdə soydaşlarımız daha çox xeyriyyə tədbirləri keçirməyə başladılar. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Mərkəzi Asiyanın türk ölkələrində də Azərbaycan diasporu fəallaşdı və gücləndi. Azərbaycanlılar Özbəkistan, Qırğızıstan, Qazaxıstan və Türkmənistanda yaşayırlar.
Qazaxıstandakı Azərbaycan diasporu ölkədə əhəmiyyətli diasporlardan biridir. Azərbaycanın Orta Asiyanın aparıcı dövlətlərindən biri olan Qazaxıstanla münasibətləri hələ orta əsrlərə gedib çıxır. Böyük İpək Yolu üzərində yerləşən Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında əlaqələr əsasən ticarət və mədəniyyət əsasında inkişaf edib. Qazaxıstandakı Azərbaycan diasporunun sayı təxminən 106-110 min nəfərdir. Bu Orta Asiya ölkəsində Azərbaycan diasporunun formalaşması XX əsrin 60-cı illərindən sonra başlayır. Sovet İttifaqında 1920-ci illərdən başlayan repressiyaların ən güclü zərbəsi Azərbaycana gəldi. Bir çox azərbaycanlı Orta Asiya və Sibirə sürgün edildi. Qazaxıstana 120 minə yaxın azərbaycanlı sürgün edilib. Buraya sürgün edilmiş azərbaycanlıların ilk partiyaları Jambul, Çimkənd və Almatı bölgələrində məskunlaşdılar. 40-50-ci illərdə də buraya çoxlu azərbaycanlı sürgün edilmişdir. Onların əksəriyyəti Gürcüstandan və Azərbaycanın müxtəlif rayonlarından deportasiya olunublar. 1956-60-cı illərdə 15 min azərbaycanlı bakirə torpaq üçün Qazaxıstana gedib. 1960-80-ci illərdə, Xüsusən 1991-ci ildən sonra əhali hərəkət azadlığı qazandı.
Orta Asiya həmişə iqtisadi və strateji baxımdan vacib bir bölgə olmuşdur, Orta Asiya ölkələri ilə əməkdaşlıq beynəlxalq arenada demək olar ki, bütün böyük oyunçular tərəfindən qurulur. Tarixi Vətənimiz bu bölgə ilə ardıcıl surətdə işləyir. Xatırlamaq kifayətdir ki, biz iki Mərkəzi Asiya ölkəsinin - Qazaxıstan və Türkmənistanın da daxil olduğu Xəzər beşliyinə daxilik. Ona görə də coğrafiyaya görə də ölkəmiz üçün bu bölgədəki fəaliyyətimiz vacibdir.
- Aktau bir dəniz şəhəridir. Bu şəhərin Azərbaycanla, azərbaycanlılarla nə qədər bağlılığı var?
- Qeyd etmək istərdim ki, Qazaxıstan və Azərbaycan neft hasil edən ölkələr və dövlətlərimiz üçün əsas gəlir mənbəyi olmasına baxmayaraq, iqtisadiyyatın əsas sürücüsü enerji resurslarının işlənməsi, hasilatı, nəqli və satışıdır, bir-birinə rəqib olmayıb. Ölkələrimiz tərəfdaş ölkələrdir və iqtisadi sistemlərimiz bir-birini tamamlayır. İnfrastruktur layihələri baxımından bu cür qarşılıqlı əlaqələrə misal olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, əgər Azərbaycan öz ərazisində çoxlu sayda nəqliyyat və logistika layihələri inkişaf etdirməsəydi, Qazaxıstanın da öz növbəsində Aktau beynəlxalq limanını inkişaf etdirməsinə, həmçinin Kurıkda ikinci Liman tikməsinə ehtiyac olmazdı. Digər tərəfdən, əgər Qazaxıstan Qərbi Çin və Qərbi Qazaxıstanı birləşdirən min kilometrdən çox dəmir yolu sahəsi tikməsəydi, Azərbaycanın da Liman tikməsinə, avtomobil yolları ilə daşımaların, yük daşımalarının həcmini artırmasına ehtiyac olmazdı. Azərbaycan ölkələrimiz arasında genişmiqyaslı yük daşımaları üçün nəzərdə tutulmuş Bakı - Tbilisi - Qars dəmir yolu magistralını tam sifarişlə təmin edə bilməzdi. Bu kontekstdə Qazaxıstan və Azərbaycan təkcə yaxşı qonşular deyil, həm də uzunmüddətli tərəfdaşlardır.
Ölkələrimiz coğrafi baxımdan çox yaxındır. Bizi Xəzər dənizi birləşdirir, onun vasitəsilə hər gün bərə xidməti və aviareyslər həyata keçirilir. Xatırladıram ki, Mangistau Azərbaycana ən yaxın sahədir. Təsadüfi deyil ki, bir vaxtlar Azərbaycan Prezidenti deyirdi ki, Qazaxıstan ölkəsi üçün Mangistau ilə başlayır. Azərbaycanlılar Aktau beynəlxalq limanının tikintisində fəal iştirak ediblər. "Mangışlakneft" şirkəti "Azneft"in tabeliyində idi. Mangışlak ərazisində neft kəşfiyyatı və hasilatı Azərbaycandan olan mütəxəssislər tərəfindən aparılıb. İndi Mangistauda yaşayan bir çox azərbaycanlı vaxtilə Şevçenko şəhərinin (Aktau), limanın, dəmir yollarının tikintisinə, Neft sənayesi müəssisələrində işləmək üçün gələnlərin nəslindəndir. Bu gün adambaşına düşən gəlir səviyyəsinə görə Aktau Qazaxıstanın ən zəngin şəhərlərindən biridir. Məhz buna görə azərbaycanlı iş adamları və investorlar ilk növbədə buraya can atırlar.
- Aktau Sumqayıtda qardaş şəhərdir. Qardaşların bir-birini necə tanıyırlar, münasibətləri necədir.
- 2009-cu ilin oktyabr ayının əvvəlində Bakıda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayevin iştirakı ilə Sumqayıt və Aktau şəhər rəhbərləri bu iki şəhər arasında qardaşlıq münasibətlərinin qurulmasına dair Bəyannamə imzaladılar. Qeyd etmək istərdim ki, Aktau şəhəri 1963-cü ildə şəhər statusu almış və hazırda Qazaxıstanın perspektivli şəhərlərindən biri sayılan, 270 min əhalisi olan Aktau Mangışlak yarımadasında yerləşir. Yeri gəlmişkən, Aktau sakinlərinin 30 faizi 25 yaşdan yuxarı gənclərdir. Sumqayıt qardaş şəhərləri ilə ticarət-iqtisadi, elmi-texniki və mədəni əlaqələrin tənzimlənməsi sahəsində zəngin təcrübəyə malikdir. Aktau şəhəri Sumayıtdan çox şey öyrənir. Bizim ortaq cəhətlərimiz çoxdur-coğrafi baxımdan hər iki şəhər Xəzərin sahilində yerləşən müasir sənaye mərkəzləridir, xalqlarımız bir dil qrupuna, bir konfessiyaya və s. mənsubdurlar. Şübhəsiz ki, bütün bunlar qarşılıqlı anlaşmaya və əməkdaşlığın müsbət perspektivinə ümid etməyə əsas verir. Aktau tez-tez hər iki şəhərdən sahibkarların iştirakı ilə biznes forum keçirir. Şəhərlərin nümayəndə heyətləri-bir-birlərinin görməli yerləri, sənaye müəssisələri ilə tanış olmaq üçün tez-tez bir-birlərinə qonaq səfərləri edirlər.
- Aktau bölgəsində Azərbaycanlı İş Adamları Birliyinin yaradılması məsələsi də var, nə yerdə qalıb...
- Azərbaycan ilə Qazaxıstan, eləcə də hər iki ölkənin bölgələri arasında iqtisadi, ticarət və humanitar əlaqələrin inkişafı üçün mühüm addımlar atılır. Belə addımlardan biri Qazaxıstanın Aktau bölgəsində Azərbaycanlı İş Adamları Birliyinin yaradılması olacaq. Regionda həyata keçirilən irimiqyaslı layihələrdən mövcuddur, o cümlədən Orta Dəhliz layihəsində Azərbaycan, Türkiyə və Qazaxıstanın rolunun vacibliyini qeyd etmək istərdik. Bu istiqamətdə qarşılıqlı sərmayə qoyuluşunun, müştərək müəssisələrin yaradılmasının, dövlət və özəl sektor nümayəndələri arasında müvafiq formatlarda görüşlərin təşkilinin əhəmiyyətini vurğulamag istərdik. Aktau şəhərində “MAYAK KUAT”, “Tri Korona”, “Energomost”, “Kazfuit”, “Tongal House”, “Yalçın Transport” şirkətləri, həmçinin “Azərsun Holding”in Aktau şəhər nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir. Qazaxıstanın Aktau bölgəsində Azərbaycanlı İş Adamları Birliyinin yaradılması məqsədəuyğun hesab edilib. Bununla əlaqədar işçi qrup yaradılıb. Bu birliyin Türk İş Adamları Birliyi və Qazaxıstan İş Adamları Birliyi ilə birgə fəaliyyətinin əhəmiyyətli olacağı da qeyd etmək mistərdik. Bu istiqamətdə birgə biznes forumlarının, “dəyirmi masa” və digər görüşlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur.
- Aktau Qazaxıstanın ən yaxşı beş turizm şəhərindən biridir...
- Qazaxıstan Mərkəzi Asiya ölkələri arasında Azərbaycanın turizm bazarı üçün prioritet istiqamətlərdən biridir və biz əlaqələrimizin daha da genişləndirilməsində maraqlıyıq. Azərbaycan Qazaxıstanla turizm sahəsində zəif əməkdaşlıq edir, lakin Qazaxıstan bazarı çox perspektivlidir. Turistlərin Azərbaycana gəlməsi və Qazaxıstana getməsi baxımından da perspektivlər var. Almatıda istirahət etməyi çox sevən insanlar var. İlk növbədə, Xəzər dənizinin turizm sahəsinin inkişafı üçün potensialından birgə istifadə etmək lazımdır. Planlar Qazaxıstanla oxşar marşrutlar yaratmaqdır ki, bu da öz növbəsində Xəzərin Qazaxıstan sahillərini inkişaf etdirəcəkdir.
- Qazaxıstanda 140-a yaxın millət yaşayır. Bu ölkədə azərbaycanlıların yeri necə görünür?
- Qazaxıstandakı Azərbaycan diasporu 1930-cu illərdə formalaşmağa başlayır. Bir çox azərbaycanlı ailələrin deportasiya edilməsinin səbəbi dekulasiya siyasəti idi. Qazaxıstanda azərbaycanlılarının əksəriyyəti şəhər yerlərində yaşayır, lakin məskunlaşma dinamikasının təhlili urbanizasiyaya davamlı meyl göstərir. Belə ki, əgər 1970-ci ildə azərbaycanlıların yalnız üçdə biri (32,4%) şəhərlərdə yaşayırdısa, 2009-cu il əhalinin siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə, bu etnosun urbanizasiya faizi artıq demək olar ki, yarısı (48,8%) idi. Yaş bölgüsündən danışarkən, respublika üzrə orta dəyərdən bəzi fərqləri qeyd etmək lazımdır. Belə ki, 19 yaşa qədər azərbaycanlılar diasporun 36,6% - ni, orta dəyəri isə 33,7% - ni təşkil edir. Eyni zamanda, Azərbaycan diasporunda yaşlıların sayı (60 yaşdan yuxarı) ölkə üzrə orta göstəricidən xeyli aşağıdır, 5,9% - ə qarşı 9,7%. Əmək qabiliyyətli insanların nisbəti (20-dən 59 yaş) Azərbaycan diasporunda 57,5%, ölkə üzrə orta hesabla 56,6% təşkil edir. Bu yaş qrupunda, gördüyümüz kimi, diasporun göstəriciləri və ölkə üzrə orta dəyərlər bir-birinə ən yaxındır. Azərbaycanlıların əcdadlarının ən qədim tarixi orta əsrlərdə Oğuz etnogenezinin əsas mərhələlərinin keçirildiyi Qazaxıstan ərazisi ilə bağlıdır. Azərbaycanlıların Qazaxıstanda yaşamasının nisbətən qısa tarixi var, bir əsrdən azdır. Bu müddət ərzində Azərbaycan diasporu Qazaxıstan xalqının görkəmli və kifayət qədər böyük hissəsinə çevrilib. Kəmiyyətcə diaspor, ilk növbədə təbii artım səbəbindən durmadan böyüyür. Bundan əlavə, bəzi artım miqrantların hesabına baş verir.
- Ölkədə fəaliyyət göstərən digər xarici diaspor təşkilatları ilə münasibət və əməkdaşlığınız necədir..
- Qeyd etmək istərdim ki, yüksək səviyyədə əldə edilmiş razılaşmalar bu gün yüksək səviyyədə siyasi qarşılıqlı fəaliyyət və hərtərəfli əməkdaşlıq ilə fərqlənən ikitərəfli münasibətlərin mütərəqqi inkişafından xəbər verir. Ölkələrimiz arasında konstruktiv qarşılıqlı hörmətli siyasi dialoq qurulub, iqtisadi əməkdaşlıq durmadan inkişaf edir, mədəni-humanitar əlaqələr möhkəmlənir. Məlumdur ki, xalqımız zəngin mədəniyyəti və milli ənənələri ilə məşhurdur. Qazax və Azərbaycan xalqlarını birləşdirən ortaq cəhətlər çoxdur. Məsələn, qazaxlar kimi azərbaycanlıların da şifahi xalq yaradıcılığı inkişaf etmişdir. Azərbaycan diasporunun Qazaxıstanın digər diaspor təşkilatları ilə əməkdaşlığına gəldikdə isə, qeyd etmək olar ki, bu, çox müsbət xarakter daşıyır. Qazaxıstanın hər bölgəsində bir institut var Qazaxıstan xalqları Məclisi, bütün diaspor təşkilatlarının bir-biri ilə sıx birləşdiyi bir platforma. Diasporumuz bu münasibətlərin inkişafında fəal iştirak edir.
Qazaxıstan və Azərbaycanın sosial-iqtisadi sahədə böyük tərəqqisi və əldə etdiyi nailiyyətlər bütün müstəqillik dövründə regionda sülhün və sabitliyin təmin olunmasında mühüm rol oynayıb, onların bir-biri ilə birlik və həmrəyliyin təşviqi səyləri həm türk dünyası, həm də bütövlükdə beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. Qazaxıstan və Azərbaycan arasında qardaşlıq münasibətlərinin inkişafında Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin səylərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Azərbaycanlıların Qazaxıstanda uğurlu fəaliyyəti, azərbaycanlıların milli, dini, irqi zəmində problem yaşamadıqları Qazaxıstanda onların əlverişli həyat şəraiti ilə bağlıdır. 2021-ci il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, Mangistau vilayətində Qazaxıstanın 6000-dən çox azərbaycanlı vətəndaşı yaşayır və Azərbaycan Respublikasının Aktau şəhərindəki Baş konsulluğunun statistik məlumatlarına əsasən, Mangistau vilayətindəki konsulluq uçotunda 7000-dən çox Azərbaycan vətəndaşı qeydiyyata alınıb.
Qeyd olunanlarla əlaqədar olaraq 2023-cü ilin fevral ayında Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulan Azərbaycan-Qazaxıstan qardaşlığının uğurlu inteqrasiyasına yardım etmək, dili mədəniyyətlərin dialoqunda ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə etmək qabiliyyətini inkişaf etdirmək, gənclər arasında yaradıcılıq qabiliyyətlərinin inkişafı, tədbirlərin, seminarların, dəyirmi masaların, elmi konfransların təşkili və keçirilməsi məqsədi daşıyan “Azərbaycan Mərkəzi” İctimai Fondunun yaradılması qərara alınıb.
Fondun direktoru ictimai-siyasi xadim İlkin Orucov həm də Yesenov Universitetinin "Beynəlxalq münasibətlər" kafedrasının baş müəllimidir.
İlkin Orucov Rusiya Federasiyasının Samarskaya vilayətındə, Otradnyy şəhərində 1995-ci ildə hərbçi ailəsində anadan olub. 2013-ci ilin avqust ayından 2017-ci il iyun ayına qədər Belqorod Dövlət Milli Tədqiqat Universitetinin Mədəniyyətlərarası Rabitə və Beynəlxalq Münasibətlər (Beynəlxalq münasibətlər fakültəsinin) bölümünü, 2017-ci il avqust ayindan 2019-ci il iyun ayına qədər Moskvada Rusiya Federasiyası Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasında əyani şəkildə magistraturasını bitirib. 2022-ci il aprelin 1-dən sentyabrın 30-dək Rusiya Federasiyası Xarici İşlər Nazirliyinin Diplomatik Akademiyasında “Beynəlxalq təşkilatın kadrların idarə edilməsi” proqramı üzrə peşəkar hazırlıq keçib.
Bizimlə söhbətində İ.Orucov deyib ki, "Azərbaycan Mərkəzi" İctimai Fondu bütün soydaşlarımız üçün hər gün təmənnasız fəaliyyət göstərir. Mərkəzin inzibati Kabinetində Azərbaycan atributları və dekorasiyaları, həmçinin ümummilli lider Heydər Əliyevin stendi yerləşdirilib. Həmçinin Azərbaycan Mərkəzi ölkənin aparıcı universitetlərindən biri sayılan Şahrmardan Yesenov adına Xəzər texnologiya və Mühəndislik Universitetində yerləşir.
Azərbaycan mərkəzində Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə dil kursları fəaliyyət göstərir və burada soydaşlarımız Azərbaycan dilini pulsuz əsaslarla öyrənə bilərlər. Həmçinin, xüsusilə Qazaxıstan Respublikası və Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına (həmvətənlərinə) hüquqi və mənəvi dəstək göstərmək məqsədilə cari ilin sentyabr ayında " Konsultasiya Kabineti" adlı sosial əhəmiyyətli layihəyə start verib.
"Azərbaycan Mərkəzi" İctimai fondu aşağıdakı istiqamətlər üzrə dəstək verir:
• Birinci növ hüquqi məsləhətdir. Məsləhət yalnız şifahi və ya yazılı məsləhətləşməni deyil, həm də aşağıdakı hərəkətləri əhatə edir: ərizələrin, şikayətlərin, ərizələrin yazılı şəkildə tərtib edilməsi; hüquqi xarakterli digər sənədlərin tərtib edilməsi.
• İkinci növ – məhkəmədə təmsilçilik. Yardım fiziki şəxslərin mənafelərinin məhkəmələrdə, dövlət orqanlarında və qeyri-dövlət təşkilatlarında qorunması və təmsil olunmasını əhatə edir.
Hüquqi yardım növlərinin hər biri üçün qəbul qaydası və onu almaq hüququ olan şəxslərin kateqoriyası müəyyən edilib. Bütün hallarda müraciət edən məsləhət vermək hüququndan və zəruri hallarda məhkəmədə daha da təmsil olunmaq hüququndan istifadə edir. Bu sosial əhəmiyyətli layihənin ilk mərhələlərində əsas fəaliyyət cəmiyyətin sosial cəhətdən həssas təbəqələri və gənclərlə işləmək idi.
- İlkin müəllim, qarşıdan Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi günü gəlir, Aktauda yaşayan azərbaycanlılar bu günü necə qeyd edirlər. Ümumiyyətlə, əlamətdar günlərimiz, bayramlarımız necə qeyd olunur.
- Bizim üçün, yani xaricdə yaşayan azərbaycanlilar üçün 31 Dekabr – Dünya azərbaycanlilarının həmrəlik günü, sevimli və əlamətdar bayramlarımızdan biri sayılır. Bu əlamətdar gündə biz yerli soydaşlarımızla bir araya gəlməyi və ötən ilin yekünlarını yada salmaği xoşlayırıq. Hər il ənənəvi olaraq Azərbaycan mədəniyyətini il boyu fəal şəkildə təbliğ edən şəxslərə təşəkkür məktubunu gondəririk və bununla da gələn il onların səmərəli fəaliyyətinə stimul vermək istəyirik. Ümumiyyətlə, Azərbaycan həqiqətlərinin təbliği çərçivəsində fəaliyyətimiz regional ictimaiyyətdə yüksək qiymətləndirilir. Azərbaycan mərkəzimiz Azərbaycan Respublikasının Aktau şəhərindəki baş konsulluğu ilə sıx əməkdaşlıq edir. Həmçinin Mərkəzimiz Şahmardan Yesenov adına Xəzər Universitetində yerləşdiyindən bu, bizə Azərbaycan mədəniyyətinin yerli əhali arasında təbliği üçün böyük meydança verir.
- Aktauda yaşayan, işləyən azərbaycanlıların ölkənin ictimai-siyasi həyatındakı fəallığı barədə nə deyə bilərsiz?
- Əminliklə demək olar ki, Qazaxıstanın ən böyük Azərbaycan diaspor birliklərindən biri Mangistau vilayətində, daha doğrusu, Aktau şəhərində yerləşir. Aktau şəhərində Azərbaycan kapitalı olan 100-dən çox müəssisə fəaliyyət göstərir. Regionda biz təhsil və siyasət sahəsində əsas mövqe tutan həmvətənlərimiz də var.
- Azərbaycanlılar orada Vətənimizi, həqiqətlərimizi necə təbliğ edirlər, tanıdırlar...
- "Azərbaycan Mərkəzi" İctimai Fondu Azərbaycan Respublikasının Aktau şəhərindəki Baş konsulluğu ilə birlikdə bu il Azərbaycan həqiqətlərinin ictimaiyyətə çatdırılması istiqamətində 70-dən çox tədbir, o cümlədən xalqımızın matəm və bayram tədbirləri keçirib. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunmuş bir sıra irimiqyaslı tədbirlər keçirilib və bu tədbirlər çərçivəsində "Natiq" ritm qrupunun və "Mirvari" rəqs ansamblının bayram konserti təşkil olunub; Heydər Əliyev adına Universitetin ən yaxşı tələbələrinə birdəfəlik təqaüdlər təqdim edildi; həmçinin Azərbaycanın xalq yazıçısı xanım Elmira Axundovanın "Zərifə və Heydər Əliyevlər -əbədi məhəbbət” kitabın qazax dilində təqdimatı keçirilib.
- Azərbaycanın diaspor quruculuğu siyasəti sizi qane edirmi, hansı sahələrdə boşluq var və təklifləriniz.
- Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra dövlətin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri xaricdə yaşayan azərbaycanlıların təşkilatlanması, ölkəmizin ümumi maraqlarının qorunmasına cəlb olunması idi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdışı digər sahələrdə olduğu kimi diaspar quruculuğunda da köklü dönüş yaratdı. Zamanla diaspor quruculuğu Azərbaycanın dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilib. Əsası Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan bu siyasətin məqsədi dünya azərbaycanlılarının tarixi Vətənləri ilə əlaqələrini inkişaf etdirmək, soydaşlarımızın milli kimliyini qorumaq, milli maraqların daha etibarlı qorunması üçün diaspor potensialından istifadə etmək, diaspor əlaqələrini genişləndirmək, onların mədəni və siyasi hüquqlarını qorumaqdır. İndiki mərhələdə "diaspor" anlayışı beynəlxalq münasibətlərin mühüm elementinə çevrilib. Qloballaşan dünyanın reallıqları Azərbaycan qarşısında diaspor quruculuğu sahəsində yeni vəzifələr qoyur. Xalqlar arasında gedən sürətli inteqrasiya prosesləri, diaspor və lobbi təşkilatlarının beynəlxalq siyasətdə artan rolu bu sahədə daha genişmiqyaslı fəaliyyətin həyata keçirilməsinin tarixi zərurətini şərtləndirdi. Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması məhz bu zərurətdən irəli gəlirdi. Azərbaycan mərkəzimiz Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsi ilə sıx əməkdaşlıq edir. Dövlət Komitəsinin dəstəyi sayəsində Azərbaycan Mərkəzi bir sıra mühüm sosial layihələrə, Məsələn, Azərbaycan dilinin və tarixinin tədrisinə, Nazirlər Kabinetinin məşvərət komitəsinin təşəbbüsünə, hüquqi yardıma və həmvətəndaşların kornsultasiyasına etinasız əsaslarla start verib.
- Necə düşünürsüz, dünya azərbaycanlıları həmrəy ola biliblər?
- Bu gün azərbaycanlılar dünyanın müxtəlif guşələrinə səpələniblər. Bir çox ölkələrdə diaspor təşkilatları fəaliyyət göstərir. Bütün azərbaycanlıları birləşdirən ilk tədbir 9-10 noyabr 2001-ci il tarixlərində Bakıda keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayı oldu. Bu irimiqyaslı tədbir gələcəkdə dünyanın bütün ölkələrində azərbaycanlıların daha da sıx birləşməsinə öz təsirini göstərib. Məhz o zaman Heydər Əliyev böyük sözlər deyib: "Mən həmişə fəxr etmişəm və bu gün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam!" Milli birlik siyasəti Xarici Ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin (bu gün Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsi) yaradılması ilə davam edib. Bu barədə qərar Azərbaycan Prezidentinin 5 iyul 2002-ci il tarixli Fərmanına uyğun olaraq qəbul edilib. Həmin ilin sonunda isə "xaricdə yaşayan azərbaycanlılarla bağlı dövlət siyasəti haqqında" qanun qəbul edildi. Bu gün bu siyasəti Heydər Əliyevin oğlu, Azərbaycanın hazırkı Prezidenti İlham Əliyev uğurla davam etdirir. Bu gün bütün dünya azərbaycanlıları yaşadıqları ölkələrin ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatında fəal rol oynayır, respublikamızla qarşılıqlı münasibətləri genişləndirirlər.
- Mərkəzi Asiya ölkələrində Azərbaycan diasporunun fəaliyyəti sizi qane edirmi?
- Bəşəriyyətin tarixi müəyyən mənada insanların bir yerdən digərinə köçürülməsi tarixidir. Dünyada baş verən ictimai-siyasi proseslər nəticəsində əksər xalqlar obyektiv və ya subyektiv səbəblərdən öz doğma yurdlarını tərk edərək başqa ölkələrə yollanırdılar. Bu proses müxtəlif ölkələrə səpələnmiş azərbaycanlılara da təsir edib. XX əsrin sonunda Azərbaycan xalqının milli özünüdərkinin oyanması prosesi öz məntiqi sonuna çatdı - Azərbaycan XX əsrdə ikinci dəfə müstəqillik əldə etdi, bundan sonra Azərbaycan öz xarici siyasətini həyata keçirməyə başladı. Azərbaycanın dünyanın bir çox ölkələri tərəfindən tanınması, Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Gününün qeyd olunması Azərbaycan diasporunun fəallığını gücləndirib. Fəal təşkilatçılıq işləri nəticəsində respublikamıza humanitar yardım axını gücləndi, xarici ölkələrdə soydaşlarımız daha çox xeyriyyə tədbirləri keçirməyə başladılar. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Mərkəzi Asiyanın türk ölkələrində də Azərbaycan diasporu fəallaşdı və gücləndi. Azərbaycanlılar Özbəkistan, Qırğızıstan, Qazaxıstan və Türkmənistanda yaşayırlar.
Qazaxıstandakı Azərbaycan diasporu ölkədə əhəmiyyətli diasporlardan biridir. Azərbaycanın Orta Asiyanın aparıcı dövlətlərindən biri olan Qazaxıstanla münasibətləri hələ orta əsrlərə gedib çıxır. Böyük İpək Yolu üzərində yerləşən Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında əlaqələr əsasən ticarət və mədəniyyət əsasında inkişaf edib. Qazaxıstandakı Azərbaycan diasporunun sayı təxminən 106-110 min nəfərdir. Bu Orta Asiya ölkəsində Azərbaycan diasporunun formalaşması XX əsrin 60-cı illərindən sonra başlayır. Sovet İttifaqında 1920-ci illərdən başlayan repressiyaların ən güclü zərbəsi Azərbaycana gəldi. Bir çox azərbaycanlı Orta Asiya və Sibirə sürgün edildi. Qazaxıstana 120 minə yaxın azərbaycanlı sürgün edilib. Buraya sürgün edilmiş azərbaycanlıların ilk partiyaları Jambul, Çimkənd və Almatı bölgələrində məskunlaşdılar. 40-50-ci illərdə də buraya çoxlu azərbaycanlı sürgün edilmişdir. Onların əksəriyyəti Gürcüstandan və Azərbaycanın müxtəlif rayonlarından deportasiya olunublar. 1956-60-cı illərdə 15 min azərbaycanlı bakirə torpaq üçün Qazaxıstana gedib. 1960-80-ci illərdə, Xüsusən 1991-ci ildən sonra əhali hərəkət azadlığı qazandı.
Orta Asiya həmişə iqtisadi və strateji baxımdan vacib bir bölgə olmuşdur, Orta Asiya ölkələri ilə əməkdaşlıq beynəlxalq arenada demək olar ki, bütün böyük oyunçular tərəfindən qurulur. Tarixi Vətənimiz bu bölgə ilə ardıcıl surətdə işləyir. Xatırlamaq kifayətdir ki, biz iki Mərkəzi Asiya ölkəsinin - Qazaxıstan və Türkmənistanın da daxil olduğu Xəzər beşliyinə daxilik. Ona görə də coğrafiyaya görə də ölkəmiz üçün bu bölgədəki fəaliyyətimiz vacibdir.
- Aktau bir dəniz şəhəridir. Bu şəhərin Azərbaycanla, azərbaycanlılarla nə qədər bağlılığı var?
- Qeyd etmək istərdim ki, Qazaxıstan və Azərbaycan neft hasil edən ölkələr və dövlətlərimiz üçün əsas gəlir mənbəyi olmasına baxmayaraq, iqtisadiyyatın əsas sürücüsü enerji resurslarının işlənməsi, hasilatı, nəqli və satışıdır, bir-birinə rəqib olmayıb. Ölkələrimiz tərəfdaş ölkələrdir və iqtisadi sistemlərimiz bir-birini tamamlayır. İnfrastruktur layihələri baxımından bu cür qarşılıqlı əlaqələrə misal olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, əgər Azərbaycan öz ərazisində çoxlu sayda nəqliyyat və logistika layihələri inkişaf etdirməsəydi, Qazaxıstanın da öz növbəsində Aktau beynəlxalq limanını inkişaf etdirməsinə, həmçinin Kurıkda ikinci Liman tikməsinə ehtiyac olmazdı. Digər tərəfdən, əgər Qazaxıstan Qərbi Çin və Qərbi Qazaxıstanı birləşdirən min kilometrdən çox dəmir yolu sahəsi tikməsəydi, Azərbaycanın da Liman tikməsinə, avtomobil yolları ilə daşımaların, yük daşımalarının həcmini artırmasına ehtiyac olmazdı. Azərbaycan ölkələrimiz arasında genişmiqyaslı yük daşımaları üçün nəzərdə tutulmuş Bakı - Tbilisi - Qars dəmir yolu magistralını tam sifarişlə təmin edə bilməzdi. Bu kontekstdə Qazaxıstan və Azərbaycan təkcə yaxşı qonşular deyil, həm də uzunmüddətli tərəfdaşlardır.
Ölkələrimiz coğrafi baxımdan çox yaxındır. Bizi Xəzər dənizi birləşdirir, onun vasitəsilə hər gün bərə xidməti və aviareyslər həyata keçirilir. Xatırladıram ki, Mangistau Azərbaycana ən yaxın sahədir. Təsadüfi deyil ki, bir vaxtlar Azərbaycan Prezidenti deyirdi ki, Qazaxıstan ölkəsi üçün Mangistau ilə başlayır. Azərbaycanlılar Aktau beynəlxalq limanının tikintisində fəal iştirak ediblər. "Mangışlakneft" şirkəti "Azneft"in tabeliyində idi. Mangışlak ərazisində neft kəşfiyyatı və hasilatı Azərbaycandan olan mütəxəssislər tərəfindən aparılıb. İndi Mangistauda yaşayan bir çox azərbaycanlı vaxtilə Şevçenko şəhərinin (Aktau), limanın, dəmir yollarının tikintisinə, Neft sənayesi müəssisələrində işləmək üçün gələnlərin nəslindəndir. Bu gün adambaşına düşən gəlir səviyyəsinə görə Aktau Qazaxıstanın ən zəngin şəhərlərindən biridir. Məhz buna görə azərbaycanlı iş adamları və investorlar ilk növbədə buraya can atırlar.
- Aktau Sumqayıtda qardaş şəhərdir. Qardaşların bir-birini necə tanıyırlar, münasibətləri necədir.
- 2009-cu ilin oktyabr ayının əvvəlində Bakıda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayevin iştirakı ilə Sumqayıt və Aktau şəhər rəhbərləri bu iki şəhər arasında qardaşlıq münasibətlərinin qurulmasına dair Bəyannamə imzaladılar. Qeyd etmək istərdim ki, Aktau şəhəri 1963-cü ildə şəhər statusu almış və hazırda Qazaxıstanın perspektivli şəhərlərindən biri sayılan, 270 min əhalisi olan Aktau Mangışlak yarımadasında yerləşir. Yeri gəlmişkən, Aktau sakinlərinin 30 faizi 25 yaşdan yuxarı gənclərdir. Sumqayıt qardaş şəhərləri ilə ticarət-iqtisadi, elmi-texniki və mədəni əlaqələrin tənzimlənməsi sahəsində zəngin təcrübəyə malikdir. Aktau şəhəri Sumayıtdan çox şey öyrənir. Bizim ortaq cəhətlərimiz çoxdur-coğrafi baxımdan hər iki şəhər Xəzərin sahilində yerləşən müasir sənaye mərkəzləridir, xalqlarımız bir dil qrupuna, bir konfessiyaya və s. mənsubdurlar. Şübhəsiz ki, bütün bunlar qarşılıqlı anlaşmaya və əməkdaşlığın müsbət perspektivinə ümid etməyə əsas verir. Aktau tez-tez hər iki şəhərdən sahibkarların iştirakı ilə biznes forum keçirir. Şəhərlərin nümayəndə heyətləri-bir-birlərinin görməli yerləri, sənaye müəssisələri ilə tanış olmaq üçün tez-tez bir-birlərinə qonaq səfərləri edirlər.
- Aktau bölgəsində Azərbaycanlı İş Adamları Birliyinin yaradılması məsələsi də var, nə yerdə qalıb...
- Azərbaycan ilə Qazaxıstan, eləcə də hər iki ölkənin bölgələri arasında iqtisadi, ticarət və humanitar əlaqələrin inkişafı üçün mühüm addımlar atılır. Belə addımlardan biri Qazaxıstanın Aktau bölgəsində Azərbaycanlı İş Adamları Birliyinin yaradılması olacaq. Regionda həyata keçirilən irimiqyaslı layihələrdən mövcuddur, o cümlədən Orta Dəhliz layihəsində Azərbaycan, Türkiyə və Qazaxıstanın rolunun vacibliyini qeyd etmək istərdik. Bu istiqamətdə qarşılıqlı sərmayə qoyuluşunun, müştərək müəssisələrin yaradılmasının, dövlət və özəl sektor nümayəndələri arasında müvafiq formatlarda görüşlərin təşkilinin əhəmiyyətini vurğulamag istərdik. Aktau şəhərində “MAYAK KUAT”, “Tri Korona”, “Energomost”, “Kazfuit”, “Tongal House”, “Yalçın Transport” şirkətləri, həmçinin “Azərsun Holding”in Aktau şəhər nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir. Qazaxıstanın Aktau bölgəsində Azərbaycanlı İş Adamları Birliyinin yaradılması məqsədəuyğun hesab edilib. Bununla əlaqədar işçi qrup yaradılıb. Bu birliyin Türk İş Adamları Birliyi və Qazaxıstan İş Adamları Birliyi ilə birgə fəaliyyətinin əhəmiyyətli olacağı da qeyd etmək mistərdik. Bu istiqamətdə birgə biznes forumlarının, “dəyirmi masa” və digər görüşlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur.
- Aktau Qazaxıstanın ən yaxşı beş turizm şəhərindən biridir...
- Qazaxıstan Mərkəzi Asiya ölkələri arasında Azərbaycanın turizm bazarı üçün prioritet istiqamətlərdən biridir və biz əlaqələrimizin daha da genişləndirilməsində maraqlıyıq. Azərbaycan Qazaxıstanla turizm sahəsində zəif əməkdaşlıq edir, lakin Qazaxıstan bazarı çox perspektivlidir. Turistlərin Azərbaycana gəlməsi və Qazaxıstana getməsi baxımından da perspektivlər var. Almatıda istirahət etməyi çox sevən insanlar var. İlk növbədə, Xəzər dənizinin turizm sahəsinin inkişafı üçün potensialından birgə istifadə etmək lazımdır. Planlar Qazaxıstanla oxşar marşrutlar yaratmaqdır ki, bu da öz növbəsində Xəzərin Qazaxıstan sahillərini inkişaf etdirəcəkdir.
- Qazaxıstanda 140-a yaxın millət yaşayır. Bu ölkədə azərbaycanlıların yeri necə görünür?
- Qazaxıstandakı Azərbaycan diasporu 1930-cu illərdə formalaşmağa başlayır. Bir çox azərbaycanlı ailələrin deportasiya edilməsinin səbəbi dekulasiya siyasəti idi. Qazaxıstanda azərbaycanlılarının əksəriyyəti şəhər yerlərində yaşayır, lakin məskunlaşma dinamikasının təhlili urbanizasiyaya davamlı meyl göstərir. Belə ki, əgər 1970-ci ildə azərbaycanlıların yalnız üçdə biri (32,4%) şəhərlərdə yaşayırdısa, 2009-cu il əhalinin siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə, bu etnosun urbanizasiya faizi artıq demək olar ki, yarısı (48,8%) idi. Yaş bölgüsündən danışarkən, respublika üzrə orta dəyərdən bəzi fərqləri qeyd etmək lazımdır. Belə ki, 19 yaşa qədər azərbaycanlılar diasporun 36,6% - ni, orta dəyəri isə 33,7% - ni təşkil edir. Eyni zamanda, Azərbaycan diasporunda yaşlıların sayı (60 yaşdan yuxarı) ölkə üzrə orta göstəricidən xeyli aşağıdır, 5,9% - ə qarşı 9,7%. Əmək qabiliyyətli insanların nisbəti (20-dən 59 yaş) Azərbaycan diasporunda 57,5%, ölkə üzrə orta hesabla 56,6% təşkil edir. Bu yaş qrupunda, gördüyümüz kimi, diasporun göstəriciləri və ölkə üzrə orta dəyərlər bir-birinə ən yaxındır. Azərbaycanlıların əcdadlarının ən qədim tarixi orta əsrlərdə Oğuz etnogenezinin əsas mərhələlərinin keçirildiyi Qazaxıstan ərazisi ilə bağlıdır. Azərbaycanlıların Qazaxıstanda yaşamasının nisbətən qısa tarixi var, bir əsrdən azdır. Bu müddət ərzində Azərbaycan diasporu Qazaxıstan xalqının görkəmli və kifayət qədər böyük hissəsinə çevrilib. Kəmiyyətcə diaspor, ilk növbədə təbii artım səbəbindən durmadan böyüyür. Bundan əlavə, bəzi artım miqrantların hesabına baş verir.
- Ölkədə fəaliyyət göstərən digər xarici diaspor təşkilatları ilə münasibət və əməkdaşlığınız necədir..
- Qeyd etmək istərdim ki, yüksək səviyyədə əldə edilmiş razılaşmalar bu gün yüksək səviyyədə siyasi qarşılıqlı fəaliyyət və hərtərəfli əməkdaşlıq ilə fərqlənən ikitərəfli münasibətlərin mütərəqqi inkişafından xəbər verir. Ölkələrimiz arasında konstruktiv qarşılıqlı hörmətli siyasi dialoq qurulub, iqtisadi əməkdaşlıq durmadan inkişaf edir, mədəni-humanitar əlaqələr möhkəmlənir. Məlumdur ki, xalqımız zəngin mədəniyyəti və milli ənənələri ilə məşhurdur. Qazax və Azərbaycan xalqlarını birləşdirən ortaq cəhətlər çoxdur. Məsələn, qazaxlar kimi azərbaycanlıların da şifahi xalq yaradıcılığı inkişaf etmişdir. Azərbaycan diasporunun Qazaxıstanın digər diaspor təşkilatları ilə əməkdaşlığına gəldikdə isə, qeyd etmək olar ki, bu, çox müsbət xarakter daşıyır. Qazaxıstanın hər bölgəsində bir institut var Qazaxıstan xalqları Məclisi, bütün diaspor təşkilatlarının bir-biri ilə sıx birləşdiyi bir platforma. Diasporumuz bu münasibətlərin inkişafında fəal iştirak edir.
